Амир Темур мактублари

Журфак 3-курс талабалари диққатига! Ушбу мақолада келтирилган айрим фактлар (манбалар) миллий журналистикамиз илдизларига дахлдор эмасмикин? Хат жанрининг ажойиб намунаси эмасми бу! Қани, энди тадқиқотни бошланг!

Амир Темур юборган номлар ва унга жўнатилган дипломаток мактублар шуни кўрсатадики, соҳибқирон чет давлатлар билан муносабатлар ўрнатишда дипломаток тамойилларга таяниб йш юритган.
Шарафиддин Али Яздийнинг “Зафарнома” асарида жаҳонгирнинг турли мамлакатларга, жумладан Миср, Эрон, Туркия, Ироқ, Гуржистон, Хоразмга элчилар юборгани ҳамда Йилдирим Боязид, Султон Ҳусайн, Шоҳ Шужоъ кабилардан мактублар олингани баён этилади. Асарда келтирилишича, Амир Темур Жаловатийни элчи сифатида Хоразмга Юсуф Сўфийга юборади. Лекин Юсуф Сўфий элчини туттириб, банди қилади. Бундан хабар топган Соҳибқирон унга шундай нома юборади: “Подшоҳлардин раво эрмасикм, элчини банд қилғай, анинг учунким, уларда гуноҳ бўлмас агар сенинг сўзунг бўлса сенинг била турур, элчи билан не ишинг? Борғон элчини йибарғил ва мундоғ ишлар қилмағилким, пушаймон бўлғунг турур”.
Бундан кўринадики, Амир Темур элчи холис воситачи эканини унга ҳеч ким дахл қилмаслигига амал қилган ва бошқаларга ҳам шуни уқтирган. У одатда, забт этмоқчи бўлган юртларга аввало дипломаток мактублар юборган ва шунинг натижасига кўра ҳаракат этган.
Давлат ва салтанатни идора этишда Амир Темур кенгаш ва машваратлар ўгказиб иш юритган. “Темур тузуклари”даги “Мен тажрибамдан шуни билдимки, юз минг отлиқ аскар қилолмаган ишни бир тўғри тадбир билан амалга ошириш мумкин экан” жумласида Темурнинг ҳарбий куч бажараолмайдиган ишни дипломаток йўл билан ҳал қилиш мумкинлигини таъкидлайди.
Амир Темур мухолифатга киришдан аввал дўстлиь муносабатларини билдирган. Хоразмда ҳоким бўлиб турган Ҳусайн Сўфийга: “ Хевақ (ва Кот) закоти Чиғатой улусиға тааллўқ тутур ва эгаси йўқ жиҳатидин сен олур эрдинг. Даҳл қилмағайсенким, дўстлук аромизда бўлғай”, деб ёзган эди.
Йилдирим Боязидга юборилган номада эса унинг асли насабаи кемачи туркман бўлгани айтилиб, шу кунгача уруш очмай турилгани баён этилади. “Сен фаранг кофирлари била ғазотга машғулсен. Ва агар биз ул сори борсак, мусулсонлар ташвишда бўлурлар ва кофирлар шодмон бўлғайлар. Зинҳор базинҳорким атоларингнинг тариқаларини сақлағил ва аёғингни ўз ҳаддингдин узотмағил, ўзунгга мағрур бўлмағил”.
Соҳибқирон Боязиднинг аждодлари туркманлигини эслашига сабаб, улар бир халқ вакили эканин эслатмоқдир. Агар Амир Темур Рум сари юриш қилса бундан четдаги кучлар манфаат кўрар эдилар. Мамлакатнинг парокандаликка юз тутишини истамаган жаҳонгирнинг бундай мурожаатига Боязид салбий жавоб қайтаради. Тез орада Амир Темур бу ерларни забт этади. Йилдирим Боязиднииг мағлубияти бошқа давлатларнинг ҳукмдорларига ҳам таъсир кўрсатди. Миср ҳукмдори Барқуқнинг ўғли Малик Носир соҳибқирон билан мухолифат қилиш яхши эмас, деб бандилиқдаги Аталмишни чиқариб юбориб, хутбани Амир Темур номига ўқилишини айтиб, олтин ва кумуш, жавоҳирларни от, туя, хачирларда Темурга юборади. Соҳибқирон ҳам ўз навбатида совғаларни қабул этиб, Мисрдан келган элчиларга зарбоф тўн кийдириб, олтин камар ҳадя сифатида бериб жўнатади.
Боязид устидан қозонилган ғалаба Темурни Европа мамлакатларига машҳур қилган эди. Унинг дипломатияси ҳам тобора шуҳрат топиб борди.

Дилрабо Абдуллаева

Манба: http://e-adabiyot.uz/adabiyotshunoslik/1298-maqola.html