Ахмоққа дум керакми?

Ахмоқ сўзи луғатларда «Аҳмоқ» шаклида ёзилган.

Яъни, «Ўзбек тилининг изоҳли луғати» китобида ва ундан кўчирмакашлик қилиб тайёрланган шунга ўхшаш «луғат»ларда ҳам х ҳарфи юмшоқ, жайдари тилда айтганда думли «ҳ» билан — «Аҳмоқ» шаклида ёзилган. Буюк адибларимизнинг машҳур асарларида бу сўз «ахмоқ» шаклида қўлланилган.

Бу мавзуда устоз Аҳмаджон Мелибоевдан сўрасам, у киши киноя билан: «АХМОҚҚА ДУМ КЕРАКМИ?» деган мақола ёзинг, деб кулдирди.

Хуллас, «Ўзбек тилининг изоҳли луғати»ни мутахассислар мукаммал кўриб чиқишларини ҳаёт тақозо этмоқда.

Бу борадаги таклифимизни https://www.facebook.com да ёритгандик, унга анчагина жўяли жавоблар ёзилди. Марҳамат, улар билан танишиб, Сиз ҳам муносабатингизни билдирсангиз мамнун бўлардик.

Азамат Зиё Бу атама бизга араб тилидан кириб келган, яъни «ҳамуқа» (ﺣﻤﻖ) — тентак бўлмоқ. Кўриб турганингиздек, думи йўқ. Моҳияти эътибори айтганда эса, думи борми ёки йўқми, аҳмоқ барибир аҳмоқ!

Азамат Зиё «Ўзбек тилининг изоҳли луғати»ни кўриб чиқиш эмас, янгидан ёзиш лозим. Мазкур нашр ўтган асрнинг саксонинчи йиллари бошларида дунё юзини кўрган. Табиий равишда, ўша замон таъсиридан четга чиқолмаган. Шунинг учун ҳам у бугун тўла-тўкис андаза бўлолмаслигини урғулагандик. Аммо унга суяниш илинжи ва одати ҳали ҳам бор. Шу маънода бир воқеа эсга тушиб кетди: ўн-ўн беш йиллар бурун бир қонун лойиҳасининг ўзбекча матни устида «тилчиларимиз»дан бири билан роса тортишганимизда, мана, «Ўзбек тилининг изоҳли луғати»да шундай ёзиб қўйибди-ку, нега тихирлик қилаверасиз, деганида, бўлмаса, вилоятни область, деб ёзайлик, мазкур сўз ҳам шу луғатда бор-ку, жавобимиздан сўнг таслим бўлганди. Шу билан бирга, ўша оғир паллаларда ҳам тожик олимлари ишни боплаганлар, олтмишинчи (!) йиллар охирида эълон қилинган икки жилдлик «Фарҳанги забони тожики»ни (X — XX аср боши)1994 йили Эронга илмий сафаримиз чоғида Теҳрон университетининг бош кутубхонасида борлигини кўрганимизнинг ўзиёқ, унинг сифати ва халқаро эътирофидан дарак беради. Демак, устаси ва юраги борига барибир — замонга қарамайди. Шунинг учун ҳам «супурги назарияси»ни олға сурмоқдамиз ва унинг иш беришига ишонамиз!

Otabek Omon Domla men ham shu holatga hayron qolaman. To’g’risi, o’quvchilik davrimdan beri h va x ni yaxshi ajratolmayman. 🙂 Lekin shu so’zni ba’zi matnlarda x bilan boshqalarida h bilan yozilganiniga ko’zim tushgan. Aytganingizday, imlo lug’atida h bilan yozilgan. Qaysi biri to’g’ri?

Тулкин Эшбек Устоз адибларимизнинг аксарияти Х билан ёзади. Болаликдан биз ҳам шундоқ таълим олгандик. «Ҳ» билан ёза олмайман, худди хатодек туюлаверади. Бироқ, луғатларга қараб ёзишни ўзим тарғиб қилиб юрардим… Менга устоз аҳмаджон аканинг кинояси жуда ёққан!

Управление

Sadoqat Karimova «X» va «H» doimiy muammo. Ko’p bor eshitganman «uff, kim o’ylab topgan ekana mana shu dumni…» deyishganini.

Насриддин Назаров Ахмоқ ўз моҳияти билан ахмоқ. Унга дум керак эмас.

Qudrat Do’stmuhammad · 92 общих друга

Ғалати гапларни ёзасизлар-э! «Насриддин Назаров Ахмоқ ўз моҳияти билан ахмоқ. Унга дум керак эмас» эмиш. Тушунмадим.

Abdulla Azamov «H» va «X»ni farqlash qiyinmi? Bechora arablar — arab tilida (jumladan, «Qur’on» karimda!) bunday tovushlar uchta. Darvoqe, bu tilda 3 ta «S» va 4 ta «Z» bor. Ingliz tilida bir-biriga juda yaqin tovushlar o’nlab! Biz esa «ng» degan sof turkiy tovushimizni buzib talaffuz qilamiz: ko’ng-gil, aslida (Lutfiy, Navoiy, Bobur, …) da ko’ngil yoki ko’ngul.

Азамат Сафаров Ахмоқ — ахмоқда, бошқача бўлиши мумкин эмас. Уни ахмоқлар ўзлари учун сал юмшатиб олган бўлса керак.

Elmurod Nishonov Ҳ билан Х ни фарқлаш қийин эмас. Улар мутлақо иккита товуш, нима, энди уларни битта қилишимиз керакми? У ҳолда минглаб сўзларимизни ўзгартиришимизга тўғри келади-ку? «Ҳол»ни «хол»га, «ҳур-ҳур шамол эсди»даги «ҳур-ҳур»ни чўчқанинг товушини ифодалайдиган «хур-хур»га айлантирарканмиз-да! Кулгили-ку бу? Худди шундай, «аҳмоқ»ни, домлажон, келинг, «аҳмоқ»лигича қолдирайлик. Уни ахмоққа айлантириб, ўзимиз ҳам кулгига қолмайлик. Араб тилидан минглаб сўзларни қабул қилганмизми, уларнинг имлосини ҳам қандай қабул этган бўлсак, ўша ҳолида ишлатаверайлик.

Sadoqat Karimova «X» va «H» doimiy muammo. Ko’p bor eshitganman «uff, kim o’ylab topgan ekana mana shu dumni…» deyishganini.

Насриддин Назаров Ахмоқ ўз моҳияти билан ахмоқ. Унга дум керак эмас.

Qudrat Do’stmuhammad · 92 общих друга

Ғалати гапларни ёзасизлар-э! «Насриддин Назаров Ахмоқ ўз моҳияти билан ахмоқ. Унга дум керак эмас» эмиш. Тушунмадим.

Abdulla Azamov «H» va «X»ni farqlash qiyinmi? Bechora arablar — arab tilida (jumladan, «Qur’on» karimda!) bunday tovushlar uchta. Darvoqe, bu tilda 3 ta «S» va 4 ta «Z» bor. Ingliz tilida bir-biriga juda yaqin tovushlar o’nlab! Biz esa «ng» degan sof turkiy tovushimizni buzib talaffuz qilamiz: ko’ng-gil, aslida (Lutfiy, Navoiy, Bobur, …) da ko’ngil yoki ko’ngul.

Азамат Сафаров Ахмоқ — ахмоқда, бошқача бўлиши мумкин эмас. Уни ахмоқлар ўзлари учун сал юмшатиб олган бўлса керак.

Feruza Kuvanova Думи борлиги учунам, бошқалардан фарқ қилар балки аҳмоқ?!

Shoyim Bo’tayev Ҳамоқатнинг чегараси бўлмайди дейишган…

Bobur Bobomurod Айтганда «ахмақ», «ақмақ» дейилган вариантлари ҳам бор.

«Ахмоқ» кўпроқ қабул қилинган.

Маҳмуд Йўлдошев Ҳ дан Х ажрата олмайдиганларни қандай ёзманг улар ўша ўша. Айниқса ўзини зиёлиман деганлари.

Xonbibi Himmat Qizi АХМОК СУЗИДАГИ Х НИНГ ДУМИ БУЛМАЙДИ. Бирок айримлар х билан думли х ни фаркига боришмайди

Маҳмуд Йўлдошев БЎЛАДИ луғатга қаранг.

Feruza Kuvanova Хонбиби Ҳиммат қизи, Фарқига борганларни ўзингиз «фарқига бормайди»га чиқараркансиз-да

Feruza Kuvanova Нималарни ўйлаб чиқармайди бу одамлар, дейдию. Луғатда бор, демак, қолаверади. Чунки нашриётлар луғатлар асосида ишлайди. Қолаверса, айтилишда ҳеч қандай тўсиққа учрамаяптию, муҳокамага не ҳожат?

Маҳмуд Йўлдошев Бунга нашриётлар айбдор эмас. Бу сўз араблардан кириб келган. Уларда Х ва Ҳ товушлари тўртта, улар ҳаммасининг фарқига боради. Х билан ёзилган сўзни Ҳ билан ёзиб қўйсангиз маъноси бутунлай ўзгари , ҳатто ёмон маъно берадиган ҳолатлари бор.

Feruza Kuvanova Айнан араблардан кириб келгани учун ҳам юмшоқ ёзилади, араб тилидаги 95 фоиз сўзлар юмшоқда ифодаланади, ахир

Бобомурат Рахматуллаев Аҳмоқ деб ёзилиши тарафдориман ва бунга изоҳнинг ҳожати йўқ деб ўйлайман.Чунки йигирманчи асрнинг боши ва ўртларида олимлар тарафидан ҳар бир сўз таҳлил қилинган.

Shoyim Bo’tayev Ҳамоқат…

Аъзамжон Абулфайзов To‘lqin Eshbekmi yoki Tulqin Eshbekmi?

Bahodir Hasanov · 88 общих друзей

Тўлқин Ешбек

Тулкин Эшбек Тўлқин Эшбек деб ёзилиши керак. Бошда ФБни очиб берган шогирдларим «фақат шу ҳарфларни қабул қиляпти» деганлар. «Ешбек»да биринчи ҳарф лотинда, қолгани кириллда бўлиб қолган. Худо хоҳласа, тузатиб қўямиз.

Мирасрори Фарғонӣ Ахмоқ, ахмақ ҳам эмас бу сӯз, балки «аҳмақ»дир

Марямбонуи Фарғонӣ · 42 общих друга

احمق -Аҳмақ
اخمق-Ахмоқ
Бу калимани келиб чиқиши туркий тё муғулий тилдан эмас, араб тилидан бӯлиб, илдизи «ҳамоқат»-дир ва Х билан эмас, балким Ҳ билан ёзилади. «аҳмоқ» шакли ҳам нодуруст, «аҳмақ» тӯғри шаклдир.

Otabek Omon Turklarda ahmak deb ıshlatıladı. Shu töğrisi ekanda. 🙂

Маҳмуд Йўлдошев Бизлар усмонли трклар эмасмиз, ўзбеклармиз ва ҳатто арабларга ҳам грамматикасини ёзиб берган халқмиз. Шунинг учун А Ҳ М О Қ деб ёзиш керак.

Янги фикрномалар жойлаштириб борилади.

Сайтимизни кузатиб боринг.