«Юлдузли тунлар»нинг мунаввар кунлари

Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасида атоқли адиб, Ўзбекистон халқ ёзувчиси Пиримқул

Қодиров таваллудининг 90 йиллигига бағишланган «Юлдузли тунлар» деб номланган фотокўргазма ва адабий кеча бўлиб ўтди.

 

Адабий кечада таниқли ёзувчи-шоирлар, адабиётшунос олимлар, кўпсонли китобхонлар ва адибнинг қариндошлари иштирок этдилар.

Уюшма раисининг ташкилий ишлар бўйича ўринбосари Ғайрат Мажид, уюшма Мерос комиссияси масъул котиби Тўлқин Эшбек, “Шарқ юлдузи” журнали бош муҳаррири Сирожиддин Рауф, адабиётшунос Омонулла Мадаев, таниқли публицист Санъат Маҳмудова ва бошқалар атоқли адиб Пиримқул Қодиров ҳаёти ва ибратли фаолияти, беқиёс маънавий мулкимизга айланган ижоди ҳақида сўз юритдилар.

 Адибнинг жияни, филология фанлари номзоди, доцент Жалил Ҳазратқулов оила аъзолари номидан ташаккур изҳор этар экан, шунда деди:

– Пиримқул Қодиров туғишган тоғам (онамнинг укаси) бўлади. Раҳматли тоғамнинг ҳаёти давомида мен кўп йиллар ёнида бирга бўлдим, анча-мунча ишларига қарашиб юрдим. Тоғам 1955 йилларда ижод майдонига кириб келганидан то умрининг охиригача Ойбек, Абдулла Қаҳҳор, Зулфия каби устозларидан, Шароф Рашидов, Ислом Каримовдек давлат арбобларидан меҳр кўрганидан фахрланиб яшаган. Бугун уларнинг руҳларига дуо қилиб юрибмиз.

Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 23 август куни эълон қилинган “Ўзбекистон Республикасининг фан ва техника, адабиёт, санъат ва меъморчилик соҳасидаги Давлат мукофотларини бериш тўғрисида”ги Фармонига биноан адабиёт соҳаси бўйича биринчи даражали давлат мукофоти Қодиров Пиримқулга “Амир Темур сиймоси” ва “Тил ва эл” асарлари учун берилгани жуда қувончли воқеа бўлди, адиб руҳини шод этди.

Тоғам 2010 йил 20 декабрь куни 82 ёшида вафот этиб, Тошкент шаҳридаги Фаробий қабристонига дафн этилганди. Сўнг бир йил орасида кетма-кет қизи Саодат, ўғли Жамшид, хотини София ая ҳам ҳаётдан кўз юмдилар… Яхшилик ҳеч қачон унутилмайди. Тоғам кексалик чоғи доим ҳолидан хабар олиб турган Президент маслаҳатчиси, ҳурматли адибимиз Хайриддин Султоновдан, Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси раҳбарлари ва бошқа дўстларимиздан жуда рози бўлиб кетдилар. Оғир кунларимизда оиламизга мададкор бўлишган шу меҳридарё, саховатли инсонлардан миннатдормиз. Адабиётни умрининг мазмуни деб яшаган Пиримқул Қодиров учун Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси муқаддас даргоҳ ҳисобланарди. Уюшма бугун ҳам тоғамнинг руҳини шод этаётгани, Мерос комиссияси унинг асарларини кенг тарғиб қилаётганидан адиб оиласи жуда миннатдордир.

Ёзувчилар уюшмаси фойесида ташкил этилган Пиримқул Қодиров ҳаёти ва фаолиятини акс эттирувчи фотокўргазмалар китобхонларда катта таассурот қолдирди.

Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Ахборот хизмати

***

Адабий кечани кенг ёритган “UzreportTV”, “Ўзбекистон-24”, “Маданият ва маърифат” телеканаллари ижодкорларига самимий миннатдорчилик изҳор этамиз.

***

АДИБНИНГ СЎНГГИ САФАРИ

Устоз Пиримқул Қодировнинг ҳолидан хабар олиш учун хонадонига тез-тез бориб турардим. Тошкентдаги Анҳор бўйида жойлашган уйнинг иккинчи қаватида улуғ адиб умр йўлдоши София опа билан қандайдир меҳрга ташна бўлиб ўтиришларини ҳис этардим. Ўша кезлар устоз адабиётшунос олим Абдуғафур Расуловга ўз туғишган иниси каби таяниб қолган эди.

Пиримқул ака кўпинча телефонда ким биландир гаплашиб ўтирганини кўрардим. Мавлоно, деб сўзлашидан билардимки, Абдуғафур домла билан гурунг қилмоқда. Устоз фақат домламизга мавлоно ё мулла Абдуғафур, деб мурожаат қилардилар.

Домламиз ҳам Пиримқул акани туғишган акасидек кўрардилар. Демак, улар нафақат адабиёт мавзусида, балки ҳаётдаги бошқа муҳим масалалар ҳақида ҳам фикрлашардилар. “Ўзбек адабиёти неча асрлар мобайнида катта карвон каби ўз йўлидан келмоқда,– дерди Пиримқул ака куюнчаклик билан.– Айрим ёш қаламкашлар янгилик қиламан деб унинг ўзанини миллий қадриятларимизга ёт ғоялар сингдирилган томонларга буриб юборишларига асло бепарво қараб ўтирмаслигимиз керак”.

Бу фикрни домламиз дилдан қўллаб-қувватларкан, “Пиримқул ака жуда донишманд адиб” дея олқишларди.

Пиримқул Қодировнинг адабиётга, ўзбек адибларига муносабати ҳақида ҳали кўп хотирлаймиз. Атоқли адиб раҳматли Озод Шарафиддиновдан кейин адабиётшуносликда Абдуғафур Расулов билан Умарали Норматов ўзига хос бетакрор анъаналаримизни давом эттирмоқда, деган фикрини умид ва ишонч билан айтарди.

2010 йилнинг ёзи жуда иссиқ келди. Кўп қаватли уйда яшайдиган баъзи заифроқ кишилар бироз салқин тушишини интиқлик билан кутишарди. Тўғри, замонавий совутгичлар бундай пайт жоннинг роҳати. Бироқ, бу матоҳ салга шамоллайдиган кексаларга унча тўғри келмасди. Шундай кунлардан бирида Абдуғафур ака мени ҳовлисига таклиф қилдилар. Янги чиққан бир-иккита китобларга бирга тақриз ёзиш ҳақида суҳбатлашдик. Ҳар гал суҳбат мавзуси албатта Пиримқул акага уланарди. Устознинг ҳолидан қачон хабар олганимни, отахонга яна қандай ёрдам кераклигини домламиз албатта сўраб-суриштираркан, ўзлари ҳам яқинда телефон орқали нималар ҳақида гурунг қилганини завқ билан сўзлардилар. Ўша куни домламиз дилига тугиб юрган бир таклифини айтдилар:

– Пиримқул ака “дом”да сиқилиб ўтирибдилар,– дедилар жонкуярлик билан.– Ҳовлимизга таклиф этиб, кўнглини олсак қандоқ бўларкин?

– Жуда савоб бўларди-да,– дедим ҳаяжон билан.– Биздан нима хизмат?

– Биласизми, у кишига ўзим таклиф этишга истиҳола қиляпман,– деди устоз салмоқ билан.– Мабодо, боролмайман, деб қолса, бироз хижолатпазлик бўлади. Қандоқ таклиф этишни сиз эплайсиз…

Домламиз бу вазифани менга юклаётгани бежиз эмасди. Саксон иккинчи баҳорини кўраётган нуроний отахон ва ёнларида қилтиллабгина юрадиган София опамизнинг иккинчи қаватдан тушиб-чиқишлари, ҳовлида меҳмон бўлиб ўтиришга қанчалик хоҳишлари бор-йўқлигини аввало ўзларидан сўраб билиш лозим эди.

Эртаси куни устозни йўқлаб бордим-да, Абдуғафур аканинг таклифини ётиғи билан тушунтирдим.

– Мулла Абдуғафур барака топсин,– деди нуроний устоз қандайдир интиқлик билан, сўнг хижолат тортгандек қўшиб қўйдилар,– уларни овора қилиб қўймасмикинмиз?..

Хуллас, улуғ устознинг розилигини олиб, вақти-соатини келишдик.

Домламизнинг катта ўғиллари Рустамжон айтилган вақтда машинасини шай қилиб турди.

Абдуғафур аканинг Дўмбиробод маҳалласидаги файзли хонадонига етиб келганимизда қуёш тафти бироз қайтганди. Ҳовлига сепилаётган сувлардан она тупроқнинг муаттар бўйлари кўтарилиб, ҳузур бахш этарди. Пиримқул аканинг ҳам баҳри-дили очилиб кетгани ним табассум югурган юзларида аён кўринди. Неча йиллар мобайнида бу чоғроққина ҳовлида не-не улуғ адиблар, шоирлар-у адабиётшунослар тунларни тонгларга улаб гурунглар қилмаган, дейсиз. Ана шундай дилтортар суҳбатларнинг навбатдагиси ўша куни бўлди.

Дарвозадан бирин-кетин атоқли адиб Худойберди Тўтабоев рафиқаси билан, улар ортидан таниқли олима Суюма Ғаниева, адабиётшунос Ҳамидулла Болтабоев кириб келдилар.

Тўкин дастурхон атрофида шундай устозларнинг суҳбатидан баҳраманд бўлишнинг ўзи мен унутилмас воқеа эди.

Ўзаро ҳангомалар қизиганида Суюма опа Пиримқул аканинг ёнига ўтиб ўтирди-да ниманидир муҳокама қила бошлади. Гап орасида София опа томон илкис қараб:

– Намунча ёмон қарайсиз? Ҳалиям рашк қиласизми?..– деса бўладими.

Гур-р кулги кўтарилди.

Пиримқул ака эса рафиқасига, қалайсиз энди, дегандек жилмайиб қўйди.

Шу мўътабар ёшда ҳам устозларнинг бундай самимий ҳазил-мутойиба қилишларини кўриб завқим келиб-кетарди.

Бетакрор суҳбатлар поёнига етмасди.

Бироқ, энди туришнинг ҳам мавриди келди. Пиримқул ака дастурхонга дуо қилдилар.

Қалби офтоб, меҳри дарё Абдуғафур домламиз меҳмонларни алоҳида сийлашга тушди. Пиримқул Қодиров ва Худойберди Тўхтабоевга тўн, Суюма Ғаниева, Ҳамидулла Болтабоев ва каминага кўйлаклар инъом этдилар.

***

Адабий учрашувларда мухлислар шоир ва адибларга кўпинча биринчи китоби ҳақида савол берадилар. Улуғ адиблар ҳаёт билан видолашганларида у сўнгги бор нималар қилгани ё дегани ҳақида сўраб-суриштириб қолиш ҳам одатий ҳолга айланган. Раҳматли устозимиз Пиримқул Қодиров ҳақида энди қаерда сўз кетмасин, унинг сўнгги сафари Абдуғафур Расулов хонадонига бўлгани ҳақида ҳаяжон билан сўзлаб юраман.

Ўз навбатида раҳматли домламиз Абдуғафур Расулов ҳақида ҳам сўз кетган давраларда ўша меҳридарёлик билан қилинган меҳмондорчилик ҳамда қалбимизга муҳрланиб қолган суҳбатлар ҳақида мароқ билан айтиб бергим келаверади.

Аслида бу ҳам улуғ устозларнинг биз учун бетакрор ибрат мактабидир…

 ***

АДИБНИНГ ПОРЛОҚ ЮЛДУЗИ

Марҳум адиб ва шоирлар руҳини шод этиб, уларнинг адабий меросини ўрганиш биз учун азалий қадриятдир.

Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси ва бошқа муассасалар саъй-ҳаракатлари билан “Фаробий” (илгариги “Чиғатой”) қабристонида атоқли шоир ва адиблар, давлат ҳамда жамоат арбоблари қабрларига ёдгорликлар ўрнатилган. Айни пайтда бу ерда теварак-атроф ободонлаштирилишига мунтазам эътибор қаратиб келинмоқда.

Инсон мана шундай муборак жойларда, халқимиз бахт-саодати йўлида ижод қилган улуғ ёзувчи-шоирлар хотирасини эслар экан, бугунги тинч ҳаёт, мусаффо осмон, тўкинлик ва фаровонликка қандай оғир йўқотишлар, синов ва машаққатлар эвазига эришганимиз хаёлдан ўтади. Ўтган асрдаги аянчли ўтмишимизни эслаган сари ўша даврда ижод қилган кўплаб ёзувчи-шоирлар бир умр орзу қилган, бугунги авлодга насиб этган мустақиллик, эркин ва фаровон ҳаётнинг аҳамиятини теранроқ англаймиз.

Бугун хотирасига тиловатлар қилинаётган марҳум ёзувчи-шоирларнинг руҳлари нечоғли шод эканлигини ҳис этиш қийинмас.

Марҳум адиблар ва шоирларнинг адабий меросиини ўрганиб бориш мақсадида Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Мерос комиссияси ташкил этилгани айни муддао бўлди. Яқинда Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасида бўлиб ўтган “Мустақиллик ва адабий мерос” мавзуида давра суҳбатида ҳар бир давр адабиёти вакилларининг меросини изчил ўрганиб бориш маънавий меросимизни янада бойитишга хизмат қилиши алоҳида таъкидланди.

Давра суҳбатида Ўзбекистон Республикаси Фан арбоби Умарали Норматов ярим аср мобайнида атоқли адиб Пиримқул Қодиров билан қандай муносабатда бўлгани ҳақида ҳаяжон билан сўзларкан, яқинда “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасида унинг хотирасига бағишланган мақола ва битиклар катта қизиқиш уйғотганини изоҳлади.

Дарҳақиқат, бетакрор асарлари билан миллионлаб адабиёт ихлосмандлари қалбини забт этган атоқли адиб, Ўзбекистон халқ ёзувчиси Пиримқул Қодиров ҳаёти ва ижодини теран нигоҳ билан ўрганиб бориш миллионлаб адабиёт ихлосмандларини ҳам хушнуд этиши табиий.

Адиб 1928 йил 25 октябрда Тожикистон Республикасининг Ўратепа туманидаги Кенгкўл қишлоғида таваллуд топган.

1951 йилда Тошкент давлат университети (ҳозирги Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети)ни тамомлаб, Москвадаги М.Горький номидаги Адабиёт институти аспирантурасига кирди. “Абдулла Қаҳҳорнинг урушдан кейинги ижоди” мавзусида номзодлик диссертациясини ҳимоя қилди. 1954-1963 йилларда у Москвада собиқ иттифоқ Ёзувчилар уюшмаси қошида ўзбек адабиёти бўйича маслаҳатчи, 1963-1976 йилларда Ўзбекистон Фанлар академиясининг Тил ва адабиёт институти катта илмий ходими лавозимида ишлади. 1990-2000 йилларда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси депутати бўлиб, парламентнинг Фан, маданият ва таълим қўмитасида фаолият кўрсатган эди. Шу билан бир қаторда узоқ йиллар республикамизнинг турли газета-журналлари таҳрир ҳайъати аъзоси сифатида ижод аҳли билан ҳамнафас бўлган.

2008 йилда адиб таваллудининг 80 йиллиги бутун мамлакатимиз миқёсида кенг нишонланган эди. Биринчи Президентимиз Ислом Каримов шу муносабат билан Пиримқул Қодировга йўллаган табрик хати унинг қалбида умрбод муҳрланиб қолганди. “Истиқлол руҳи Сизнинг ижодингизга янги куч-қувват ва илҳом бергани сўнгги йилларда ёзилган асарларингизда яққол намоён бўлиб турибди,– деган илҳомбахш сўзлар битилган ушбу табрик хатида.– Хусусан, шу улуғ ва табаррук ёшда ҳам ҳормай-толмай ижод қилиб, “Тил ва эл”, “Амир Темур сиймоси” сингари пухта изланиш ва тадқиқотларга бой китоблар яратганингиз ёш адиблар учун ибрат намунаси бўлиб хизмат қилади”.

Биринчи Президентимизнинг ҳурмат ва эътиборидан нақадар мамнун бўлган улуғ адиб унга жавобан дил сўзларини шундай ифода этганди: “Сиз қанчалик банд бўлишингизга қарамай менинг камтарона роман ва қиссаларимни ўқиб чиққанингиз, уларга заршунослик нигоҳи билан қараб, теран маъноли фикрлар билдирганингиз учун чин қалбимдан миннатдорлик билдираман,– деб ёзганди Пиримқул Қодиров.– Сизнинг “Юксак маънавият – енгилмас куч” номли янги китобингиз маънавий ҳаётимизда унутилмас воқеа бўлиб, бу асарда миллий маданиятимизнинг бой тарихи, бугунги ривожи ва порлоқ истиқболи ёрқин тафаккур ёрдамида жуда теран таҳлил этилгандир. Адабиётимиз шу буюк маънавият хазинасининг марказий қисмидан ўрин олганлигини Сиз улуғ адибимиз Чўлпоннинг “Адабиёт яшаса, миллат яшайдир” деган сўзлари мисолида яққол кўрсатиб бергансиз. Мен эллик йилдан буён бу доно сўзларни дилимда такрорлаб баҳра оламан. Бугун адабиётимизга Сизнинг шунчалик катта ғамхўрлик кўрсатаётганингиз бизни юксак ижодий камолотга ундайди. Бошқа адиблар қатори мен ҳам бутун умримни, бор куч ва қобилиятимни миллий маънавиятимиз ва унинг узвий қисми бўлган адабиётимизни юксалтиришга сарф этаман”.

Ўтган асрнинг ўрталаридан то бугунгача ўтган давр ўзбек адабиётини атоқли адиб Пиримқул Қодиров ижодисиз тасаввур этиш қийин. Унинг “Студентлар” деган биринчи китоби 1950 йилда нашр этилганидаёқ Абдулла Қаҳҳор, Ойбек, Зулфия каби устозлари эътиборини қозонганди. Адабиёт ихлосмандлари қалбидан роппа-роса арим аср илгари – 1958 йилда илк бора чоп этилган “Уч илдиз” романи ўрин олганди. Шундан сўнг, “Қора кўзлар” (1966), “Олмос камар” (1977),“Юлдузли тунлар” (1979), “Авлодлар довони” (1988), “Она лочин видоси” (2000) романлари ҳам китобхонларнинг маънавий мулкига айланган. Адибнинг “Қадрим”, “Эрк”, “Мерос”, “Ботирлар ва бахиллар”, “Яйра институтга кирмоқчи”, “Акромнинг саргузаштлари” каби қиссалари ҳам катта қизиқиш билан кутиб олинган. Бу асарлар турли даврларда бир неча бор нашр қилиниб, ўз мухлисларининг эътиборини қозонгани баайни ҳақиқат.

Атоқли адиб асарларини қанчалик мароқ билан ўқисангиз шунча маънавий завқ оласиз.

Меҳрга пайваста асарлари ила қалбимни ром айлаган улуғ адиб меҳригиёсидан кўплаб ёш қаламкашлар қатори камина ҳам баҳраманд бўлганимда ўзимни нақадар бахтиёр ҳис этгандим.

Юртимиз мустақиллиги миллатпарвар адибга туганмас илҳом бахш этганини унинг сўнгги йилларда яратилган қатор романлари, истиқлолни дилдан тараннум этувчи ўнлаб мақолалари мисолида кўриш мумкин. 2001 йилда “Маънавият” нашриётида чоп этилган “Қалб кўзлари” тўпламидан ўрин олган бадиалар, ўйлар ва мақолаларида юрт истиқлоли қанчалик бебаҳо неъмат эканлиги, уни кўз қорачиғидек асраш ҳар биримизнинг муқаддас бурчимиз бўлмоғи лозимлиги ҳақида куюнчаклик билан сўз юритилган.

Шу табаррук ёшда ҳам устоз қўлидан қалами тушмади. Қатор тарихий романлари билан адабиёт мухлисларининг қалбларини забт этган адиб “Амир Темур сиймоси” асарида буюк Соҳибқирон Амир Темур, “Юлдузли тунлар”да шоҳ ва шоир Мирзо Бобур, “Авлодлар довони”да бобурийлар сулоласи давомчилари Ҳумоюн ва Акбар, “Она лочин видоси”да Гавҳаршод бегим ҳамда суюкли ўғли Мирзо Улуғбекларнинг, шу билан бир қаторда уларга замондош бўлган қанчадан-қанча тарихий шахсларнинг ёрқин сиймоларини ғоят юксак бадиий маҳорат ила яратган бўлса, 2009 йилда “Ўзбекистон” нашриётида чоп этилган “Шоҳруҳ ва Гавҳаршод” романида темурийлар сулоласининг бетимсол давомчиси бўлган Соҳибқироннинг садоқатли ўғли Шоҳруҳ Мирзо ҳамда умр йўлдоши бўлган, Мирзо Улуғбек ва Алишер Навоийдек дилбар шахсларга меҳрини берган фидойи она – Гавҳаршод бегимнинг ёрқин сиймолари ўз аксини топганди.

“Шоҳруҳ ва Гавҳаршод” романи “Она лочин видоси”нинг тўлдирилган ва табиийки, Соҳибқирон Амир Темурнинг ўзи каби улуғвор ўғли Шоҳруҳ сиймоси билан бойитилган нашридир.

– Темурий тарихида қирқ йилдан ортиқ тахтда ўтирган ва Соҳибқирон отасининг улуғвор ишларини ўзига хос тарзда давом эттирган Шоҳруҳ Мирзо ҳақида жуда кўп маълумотлар тўпладим,– деганди Пиримқул Қодиров ўз мулоҳазаларини баён этар экан.– Мазкур манбаларни синчковлик билан ўрганганингиз сари бу буюк бобокалонимизнинг ҳам қанчалик улуғвор шахс, доно шоҳу мард ва танти инсон бўлганини англайверасиз. Тарихдан яхши маълумки, Соҳирқироннинг сўнгги юриши, минг афсуски, унинг ҳаётига хотима қўйган. Узоқни кўра билган, кексалик боғларига қадам қўйган отасининг аҳволини жуда яхши тушунган донишманд ўғли Шоҳруҳ Мирзо отасининг бу юришига қарши бўлади…

Ўз ибораси билан айтганда “узоқ тарихни телескоп билан кўра оладиган” адиб буюк аждодлар ҳаётини ўз кўзи билан кузатгандек уларни бетакрор бадиий лавҳаларида тасвирлар эдики, мутолаа қилган ўқувчи кўз ўнгида ўша асар қаҳрамонларининг улуғвор сиймолари гавдалангандек бўларди.

Ўзбек адабиёти хазинасига баракали ҳисса қўшган устоз адиб Пиримқул Қодировнинг хизматлари юксак баҳоланиб, 1994 йилда “Шуҳрат” медали, 1998 йилда “Эл-юрт ҳурмати”, 2006 йилда “Буюк хизматлари учун” орденлари билан мукофотланган.

Муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг шу йил 23 август куни эълон қилинган “Ўзбекистон Республикасининг фан ва техника, адабиёт, санъат ва меъморчилик соҳасидаги Давлат мукофотларини бериш тўғрисида” Фармонида адабиёт соҳаси бўйича биринчи даражали давлат мукофот Пиримқул Қодировга “Амир Темур сиймоси” ва “Тил ва эл” асарлари учун берилгани улуғ адиб руҳини қанчалик шод этганини ва миллионлаб адабиёт мухлисларини мамнун қилганини тасаввур этиш қийинмас.

Айтиш жоизки, бугунги кунда адиб Пиримқул Қодировнинг адабий меросини ўрганиш ва уларни тарғиб этишда замонавий ахборот коммуникация воситаларидан самарали фойдаланилмоқда.

Адибнинг талаба-ёшлар ҳаётига бағишланган машҳур “Уч илдиз” романи номидан келиб чиққан ҳолда интернет тармоғида www.uchildiz.uz сайти ташкил этилган. Марҳум адиб қўлёзмалари ҳамда ён дафтарларида қолган битиклар асосида “Адиб сабоқлари” деб номланган тўплам нашрга тайёрланмоқда.

Қатор тарихий асарлари билан миллионлаб мухлислари қалбидан мангу ўрин эгаллаган улуғ адиб номи тарих зарварақларига зарҳал ҳарфлар ила битилажак.

***

Адабиётшунослар тилида адиб ё шоирнинг “иккинчи умри” деган пурмаъно гап бор. Бу – ўша ижодкорнинг дунёдан ўтганидан кейин ҳам севиб ўқиладиган асарларига бериладиган баҳодир.

2008 йил 7 апрель куни адиб Пиримқул Қодировнинг хонадонида ўтказган бир машваратимиз қалбимга муҳрланиб қолган. Ўшанда улуғ шоиримиз Абдулла Орипов (у Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси раиси эди), адабиётшунослар Абдуғафур Расулов, Умарали Норматов, Ҳамидулла Болтабоев, Нурбой Жабборов ва Баҳодир Каримов Ўзбекистон халқ ёзувчиси Пиримқул Қодиров таваллудининг 80 йиллигига ҳозирлик кўриш юзасидан маслаҳатга тўпланган эдик.

Умарали Норматовнинг таклифи билан Абдулла Орипов ташкилий гуруҳ раиси, Абдуғафур Расулов ўринбосари, камина котиб бўлдик.

Ташкилий гуруҳ режаси ишлаб чиқилди. Унга биноан адиб ҳаёти ва фаолиятига бағишланган “Меҳрга йўғрилган ижод” ва “Ҳаёт билан ҳамнафас ижод” деб номланган иккита тўплам нашрга тайёрланди. Уни ўша даврада Навоий номидаги Миллий кутубхонамиз директори бўлган Абдусалом Умаров бош-қош бўлиб нашрдан чиқарган.

Атоқли адибнинг 80 йиллик юбилейи кенг нишонланди. Биринчи Президентимиз Ислом Каримов ўша йили 25 октябрь куни “Ўзбекистон халқ ёзувчиси Пиримқул Қодировга” сарлавҳаси остида йўллаган табригидаги қуйидаги сатрлар адибга бир олам қувонч бахш этди:

“Сизнинг бугунги таваллуд айёмингиз барча китобхонлар, бутун адабиёт аҳлининг катта байрамидир. Эл-юртимиз Сизни атоқли адиб, етук адабиётшунос олим ва таниқли жамоат арбоби сифатида яхши билади ва қадрлайди. Сизнинг қаламингизга мансуб бадиий баркамол ва чуқур ҳаётийлик руҳи билан суғорилган қатор қисса ва романлар халқимизнинг маънавий юксалишида муҳим ўрин тутиб, катта тарбиявий аҳамият касб этиб келмокда. Юксак инсоний фазилатларни тараннум этувчи бу асарлар жаҳоннинг кўплаб тилларига таржима қилингани билан ҳам эътиборлидир.

Айниқса, собиқ шўро мафкураси тазйиқлари ва қаршиликларига қарамай, Сиз халқимиз тарихининг ёрқин саҳифаларидан бўлмиш буюк темурийлар даврини, дилбар шоир ва давлат арбоби Заҳириддин Муҳаммад Бобур ва унинг авлодларининг мураккаб, машаққатли ҳаёт йўлини ҳаққоний акс эттирган «Юлдузли тунлар», «Авлодлар довони» сингари гўзал асарлар яратдингиз ва улар адабиётимиз хазинасидан муносиб ўрин олиб, халқимизнинг маънавий мулкига айланди”.

Бу мактуб юртимизда барча ижодкорларни тўлқинлантириб юборди. Шунга яраша Пиримқул Қодировнинг 80 йиллик юбилейи муносиб равишда нишонланди. Атоқли адиб билан қатор олий таълим муассасаларида, турли жамоаларда ўтказилган ижодий учрашувлар адабиёт ихлосмандларининг қалбларига муҳрланиб қолган.

Орадан 10 йил ўтди. Бу йил раҳматли адибимиз таваллудига 90 йил тўлмоқда!

Муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 23 август куни эълон қилинган “Ўзбекистон Республикасининг фан ва техника, адабиёт, санъат ва меъморчилик соҳасидаги Давлат мукофотларини бериш тўғрисида” Фармонида адабиёт соҳаси бўйича биринчи даражали давлат мукофоти Пиримқул Қодировга “Амир Темур сиймоси” ва “Тил ва эл” асарлари учун берилгани улуғ адиб руҳини қанчалик шод этганини ва миллионлаб адабиёт мухлисларини мамнун қилганини тасаввур этиш қийинмас. Айни пайтда бу – атоқли адибнинг 90 йиллиги олдидан муносиб туҳфа бўлди, десак айни ҳақиқатни айтган бўламиз.

Бу орада 2010 йил 20 декабрь куни улуғ адиб Пиримқул Қодировни сўнгги манзилга кузатгач, унинг ижодини изчил тадқиқ ва тарғиб қилиш мақсадида Мерос комиссияси ташкил этилди.

Очиғи, улуғ шоир ва адиблар вафотидан сўнг уларнинг ижодий меросларини ўрганиш ҳамда тарғиб қилишни давом эттириш мақсадга мувофиқ экан. Улуғ адиб Абдулла Қодирийдан сўнг ўғли Ҳабибулла Қодирийнинг “Отам ҳақида” деган мўъжазгина китобини ҳаяжон ва қандайдир қониқиш билан мутолаа қилгандик. Ҳабибулла ака отаси ҳақида қимматли маълумотларни тақдим этиш билан бир қаторда унинг ижодий меросини ўрганиш бобида ҳам амалга оширган ишлари кўп хайрли бўлганини барча бирдек эътироф этади.

Яна бир улуғ адиб Абдулла Қаҳҳорнинг ҳаёти ва ижодий меросини ўрганиш ҳамда тарғиб этишда унинг умр йўлдоши Кибриё Қаҳҳорова ҳам ана шундай жонбозлик кўрсатганининг шоҳидимиз.

Демоқчимизки, улуғ шоир ва адиблар ижодий меросини ўрганиш ва тарғиб этиб бориш жамиятимизда китобхонлик маданиятини тобора ошириб боришда ғоят муҳим ўрин тутар экан.

Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасида ташкил этилган Мерос комиссияси кўпгина хайрли ишларни амалга оширмоқда. Сирожиддин Саййид раислик қилаётган мазкур комиссия аввало раҳматли адиб ва шоирларнинг ижодий меросини ўрганиш устида изланмоқда. Уларнинг оилалари ҳолидан хабар олиниб, моддий ёрдамлар берилмоқда. Комиссия аъзолари вақти-вақти билан улуғ адиб ва шоирлар мангу қўним топган қабристонга зиёратга бориб, у ерда ободонлаштириш ишларини ҳам назорат қилмоқда.

Айни пайтда Пиримқул Қодиров ижоди, хусусан, қўлёзмалари, ён дафтарлари, хатлари, турли йилларда газета-журналларда ёритилган мақолалари, бадиалари, меҳнат фаолиятига оид муҳим маълумотлар изчил ўрганилмоқда.

Улуғ адиб таҳсил олган Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетида унинг талабалар ҳаётига бағишланган “Уч илдиз” романи асосида махсус маҳорат мактаби ҳамда интернет тармоғида www.uchildiz.uz сайти ташкил этилган.

Сўнгги йилларда адиб қўлёзмаларидан “териб олинган” дурдона фикрлар “Адиб сабоқлари” сарлавҳаси остида қатор нашрларда ёритилди. Шу номдаги салмоқли тўплам ҳам нашрга тайёрланмоқда.

Яна бир қувончли воқеа: адибнинг машҳур “Юлдузли тунлар” тарихий романини яқинда “Адабиёт учқунлари” нашриёти «Абадий барҳаёт асарлар» туркуми остида қайтадан нашр этди. Бу нашрнинг ўзига хос жиҳатларидан бири шундаки, унда бугунги ёш китобхонларга айрим сўз ҳамда иборалар янада тушунарли бўлмоғи учун тегишли ва зарур изоҳлар ҳам берилган. Айни пайтда бу асар лотин ёзувига асосланган янги алифбомизда ҳам чоп этилмоқда. Шунингдек, адиб таваллудининг 90 йиллиги муносабати билан бошқа машҳур асарлари ҳам шу тарзда янгидан нашр этилади.

Пиримқул Қодиров нафақат улуғ адиб, айни пайтда филология фанлари номзоди – адабиётшунос олим ҳам эди. Унинг “Тил ва эл”, “Амир Темур сиймоси” деб номланган илмий бадиалари тилшунос ва адабиётшунослар томонидан юксак баҳоланган. Шу муносабат билан адиб ва олим таваллудининг 90 йиллиги олдидан “Пиримқул Қодиров – тил, эл ва миллат фидойиси” мавзусида илмий анжуман ўтказиш ҳам режалаштирилмоқда.

Қиссадан ҳисса шуки, адиб мероси – бебаҳо маънавий хизинадир. Бу хазинадан бугунги ёш авлодларни муносиб равишда баҳраманд этиш ҳам фарз, ҳам қарздир.

 Тўлқин ЭШБЕК,

Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Мерос комиссияси масъул котиби