Чингиз Айтматов ва Ўзбекистон
Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетида Ўзбекистон
Ёзувчилар уюшмаси билан ҳамкорликда буюк адиб, давлат ва жамоат арбоби Чингиз Айтматов таваллудининг 90 йиллигига бағишлаб давра суҳбати ташкил этилди.
Тадбирда Ёзувчилар уюшмаси аъзолари, таниқли адабиётшунослар, олимлар, журналистлар, талаба-ёшлар иштирок этиб, адиб ҳаёти ва ижоди борасида фикр ва мулоҳазаларини билдирди.
– Чингиз Айтматов таваллудининг 90 йиллиги юртимизда кенг нишонланмоқда, – дейди “Жаҳон адабиёти” журнали бош муҳаррири, таниқли публицист Аҳмаджон Мелибоев. – Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетида “Чингиз Айтматов ва Ўзбекистон” доимий кўргазмаси ва айни шу номдаги китоб ҳам нашр этилди. Мазкур китобга таниқли адабиётшунос, олим, журналистлардан иборат 45 ижодкорнинг мақолалари киритилган, бугун биз тадбиримизга мана шу мақолалар муаллифларини таклиф этдик.
Тадбирда таъкидланганидек, Чингиз Айтматов ижоди нафақат ўзбек ва қирғиз китобхонлари, балки бутун башарият аҳли учун қадрли ва севимлидир. Адибнинг биргина “Жамила” қиссаси Германияда деярли ҳар йили чоп этилиши фикримиз исботидир.
Қизғин ижодий фикр ва баҳсларга бой бўлган давра суҳбатида Чингиз Айтматов ижодига турли нуқталарда, ижодий топилмалар билан баҳо берилди. Тадбир сўнггида иштирокчилар университетда ташкил этилган “Чингиз Айтматов ва Ўзбекистон” доимий кўргазмаси билан яқиндан танишди.
Инобат Аҳатова, ЎзА
http://uza.uz/oz/society/chingiz-aytmatov-va-zbekiston-30-11-2018
***
АЙТМАТОВ, КИТЛАР ФОЖЕАСИ, «АЛВИДО ГУЛСАРИ», ТУРКИЙ АДАБИЁТНИНГ ДУНЁГА ТАНИШТИРУВИДА ЧИНГИЗ-ОҒАНИНГ РОЛИ…
Чингиз Айтматовнинг 90 йиллигига бағишланган тадбирдан хулосаларим
Бугун жума, жуда яхши кун бўлди. Мен бугун ЎзМУ га бордим. Кўп йиллар давомида ўқиган ва ишлаган алмаматер — Миллий университетимда бўлдим. Бугун бу ерда Чингиз оға Айтматовнинг 90 йиллигига бағишланган ажойиб тадбир ўтказилди. Мени хурсанд қилгани бу «Жаҳон адабиёти» журнали бош муҳаррири, устоз Аҳмаджон Мелибоевнинг тадбирга жуда чиройли ва жиддий тайёргарлик кўрганлари ҳамда юртимизнинг энг кўзга кўринган шоир ёзувчиларининг шул анжуманда йиғилганидир. Хуллас, ажойиб мушоира бўлди.
Ушбу тадбирда мени ўйлантирган ҳамда ёш шогирдларимга айтишни истаган фикр ва баъзи хулосаларимни ёзишни лозим топдим. Менингча, биз Чингиз Айтматовдан у инсонда бор 3 жиҳатни ўрганишимиз лозим экан!
Биринчиси, бу атрофимиздаги барча нарсага, бўлаётган воқеа-ҳодисаларга нисбатан кузатувчанлик. Чингиз Айтматовнинг қай даражада ажойиб кузатувчи бўлганини менинг устозим Ҳамидулла Акбаровнинг айтиб берган воқеаларидан (сиз бу воқеани бугун тақдимоти бўлган “Чингиз Айтматов ва Ўзбекистон” номли тўпламда ўқишингиз мумкин) ҳам билиб олиш мумкин. Ёзувчининг Белгиядаги уйида меҳмон бўлган, Ҳамидулла Илёсович ҳикоя қилади: “Элчи Чингиз Айтматовнинг Брюссельдаги резиденциясида бўлдим. Салом аликдан кейин:
Ўн километр тепаликда олти ярим соат учиб келдингиза! Нималар ҳақида ўйладингиз ўн минг метр баландликда? – деб қолдилар Чингиз оға кулимсираб.
Риторик, жавоби кутилмайдиган савол, деб ўйладим. Баландликда ҳар ким ўз ўйлари билан банд бўлади, демоқчи бўлдим. Суҳбатдошим сукут сақлади-да, вазмин оҳангда:
Англия томон учадиган лайнерлар асосан денгизлар устидан ўтади. Деразадан пастга қараб, “Нега шундай кенгликда яйраб сузиб юрадиган китлар ўзини қирғоққа улоқтиради, ўз жонига қасд қилади? Биз айбдор эмасмизми? Асрлар давомида сақланиб келган мувозанатни бузмадикми? – деб ўйлаб қоламан, ўзимга ўзим савол бераман”, деди”.
Ушбу қисқа суҳбатда Айтматовнинг қай даражада кузатувчанлиги яққол кўринади. Юқоридаги суҳбат мавзуси бугун ҳам долзарб, шу кунларда юзлаб оқ китлар, делфинлар Янги Зеландия қирғоқларига ўзларини отиб, қурбон бўлишган. Бу инсониятнинг табиатга етказаётган зарари оқибатидир, инсонлар экологияни бузаётгани, денгиз сувларини ифлослантираётгани шу мавжудотларнинг фалокатли ўлимига сабаб бўлмоқда. Мени ўйлантиргани эса ҳатто биз журналистлар ҳам бу масалани четлаб ўтиб, эътиборсиз қолдирганимиздир. Бирор мамлакатга саёҳат қилиш учун бир неча минг метр баландликда денгиз устидан учиб ўтаётиб сизнинг ва ёки менинг назаримиздан четда қолиши, ҳаёлимизга ҳам келмаслиги мумкин бу масала, аммо Чингиз Айтматовнинг назаридан четда қолмаган.
Иккинчи ўрганишимиз лозим бўлган жиҳат бу — тилга бўлган эътибор ва миллатга нисбатан ҳурматдир. Ўша пайтлар собиқ Иттифоқ бўлганида Қирғизистон давлат тилига эга бўлмасада, Чингиз оға ўз асарларида қаҳрамонларини туркий тилда сўзлаштиргани, уларни туркий исмлар билан атагани, қирғиз ва туркий тилларда Бойқўнғир, Сарозеклар ҳақида сўзлагани, туркий маънавиятни, туркларнинг бой оламини дунёга кўрсатгани ва биз Айтматов орқали нафақат қирғиз балки ўзбеклар, қоракалпоққа, туркманлар, қозоқларга ҳос, уларгагина тегишли бўлган исмлар, жой номлари, жуғрофик атамалардан ҳабардор бўлганимиз учун миннатдор бўлишимиз лозимдир. Хатто ўхшаш маколлар, «Камбағал бўлсанг кўчиб кўр»…
Негаки, Европа, Африка, Австралия, Хитой, Хиндистон ва Америкада Айтматовни ўқиган ва ўқиётган бугунги китобхон, Чингиз оға орқали бизнинг Турон заминимизни борича, соф ҳолда тасаввур эта олади.
Учинчи ўрнак олишимиз лозим бўлган жиҳат бу ижодкорнинг рангдор тасаввуридир. Баъзи шоир ёзувчилар каби Айтматов дунёни фақат оқ ва қора рангларда кўрмаган. Унинг учун дунё қизил, кўк, яшил, сариқ, мовий каби унлаб ёрқин рангларга тўла, ранггин дунё бўлган, унинг тасаввурлари ҳам шу ранглар каби бой ва турфа хил бўлган.
Биз бугун ҳам англашимиз керакки, бу дунё лолазор! Дунё бу — мовий осмон, кўм кўк денгиз ва унда сузиб юрган рангдор балиқлару, улкан китлар ҳамда уларнинг рангсиз бўлиб бораётган дунёларидаги муаммолар билан тўла оламдир. Биз ижодкорларни эса буларнинг бари ўйлантириши, жавоб топишга ундаши, бирор мавзу назаримиздан четда қолмаслиги лозимдир. (Давомини «Жамият» газетасида ўқишингиз мумкин).
Биринчиси, бу атрофимиздаги барча нарсага, бўлаётган воқеа-ҳодисаларга нисбатан кузатувчанлик. Чингиз Айтматовнинг қай даражада ажойиб кузатувчи бўлганини менинг устозим Ҳамидулла Акбаровнинг айтиб берган воқеаларидан (сиз бу воқеани бугун тақдимоти бўлган “Чингиз Айтматов ва Ўзбекистон” номли тўпламда ўқишингиз мумкин) ҳам билиб олиш мумкин. Ёзувчининг Белгиядаги уйида меҳмон бўлган, Ҳамидулла Илёсович ҳикоя қилади: “Элчи Чингиз Айтматовнинг Брюссельдаги резиденциясида бўлдим. Салом аликдан кейин:
Ўн километр тепаликда олти ярим соат учиб келдингиза! Нималар ҳақида ўйладингиз ўн минг метр баландликда? – деб қолдилар Чингиз оға кулимсираб.
Риторик, жавоби кутилмайдиган савол, деб ўйладим. Баландликда ҳар ким ўз ўйлари билан банд бўлади, демоқчи бўлдим. Суҳбатдошим сукут сақлади-да, вазмин оҳангда:
Англия томон учадиган лайнерлар асосан денгизлар устидан ўтади. Деразадан пастга қараб, “Нега шундай кенгликда яйраб сузиб юрадиган китлар ўзини қирғоққа улоқтиради, ўз жонига қасд қилади? Биз айбдор эмасмизми? Асрлар давомида сақланиб келган мувозанатни бузмадикми? – деб ўйлаб қоламан, ўзимга ўзим савол бераман”, деди”.
Ушбу қисқа суҳбатда Айтматовнинг қай даражада кузатувчанлиги яққол кўринади. Юқоридаги суҳбат мавзуси бугун ҳам долзарб, шу кунларда юзлаб оқ китлар, делфинлар Янги Зеландия қирғоқларига ўзларини отиб, қурбон бўлишган. Бу инсониятнинг табиатга етказаётган зарари оқибатидир, инсонлар экологияни бузаётгани, денгиз сувларини ифлослантираётгани шу мавжудотларнинг фалокатли ўлимига сабаб бўлмоқда. Мени ўйлантиргани эса ҳатто биз журналистлар ҳам бу масалани четлаб ўтиб, эътиборсиз қолдирганимиздир. Бирор мамлакатга саёҳат қилиш учун бир неча минг метр баландликда денгиз устидан учиб ўтаётиб сизнинг ва ёки менинг назаримиздан четда қолиши, ҳаёлимизга ҳам келмаслиги мумкин бу масала, аммо Чингиз Айтматовнинг назаридан четда қолмаган.
Иккинчи ўрганишимиз лозим бўлган жиҳат бу — тилга бўлган эътибор ва миллатга нисбатан ҳурматдир. Ўша пайтлар собиқ Иттифоқ бўлганида Қирғизистон давлат тилига эга бўлмасада, Чингиз оға ўз асарларида қаҳрамонларини туркий тилда сўзлаштиргани, уларни туркий исмлар билан атагани, қирғиз ва туркий тилларда Бойқўнғир, Сарозеклар ҳақида сўзлагани, туркий маънавиятни, туркларнинг бой оламини дунёга кўрсатгани ва биз Айтматов орқали нафақат қирғиз балки ўзбеклар, қоракалпоққа, туркманлар, қозоқларга ҳос, уларгагина тегишли бўлган исмлар, жой номлари, жуғрофик атамалардан ҳабардор бўлганимиз учун миннатдор бўлишимиз лозимдир. Хатто ўхшаш маколлар, «Камбағал бўлсанг кўчиб кўр»…
Негаки, Европа, Африка, Австралия, Хитой, Хиндистон ва Америкада Айтматовни ўқиган ва ўқиётган бугунги китобхон, Чингиз оға орқали бизнинг Турон заминимизни борича, соф ҳолда тасаввур эта олади.
Учинчи ўрнак олишимиз лозим бўлган жиҳат бу ижодкорнинг рангдор тасаввуридир. Баъзи шоир ёзувчилар каби Айтматов дунёни фақат оқ ва қора рангларда кўрмаган. Унинг учун дунё қизил, кўк, яшил, сариқ, мовий каби унлаб ёрқин рангларга тўла, ранггин дунё бўлган, унинг тасаввурлари ҳам шу ранглар каби бой ва турфа хил бўлган.
Биз бугун ҳам англашимиз керакки, бу дунё лолазор! Дунё бу — мовий осмон, кўм кўк денгиз ва унда сузиб юрган рангдор балиқлару, улкан китлар ҳамда уларнинг рангсиз бўлиб бораётган дунёларидаги муаммолар билан тўла оламдир. Биз ижодкорларни эса буларнинг бари ўйлантириши, жавоб топишга ундаши, бирор мавзу назаримиздан четда қолмаслиги лозимдир. (Давомини «Жамият» газетасида ўқишингиз мумкин).
Шерзодхон Қудратхўжаев,
Ўзбекистон Журналистика ва оммавий коммуникациялар университети ректори, халқаро проесс-клуб раиси
https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2053651734677984&id=100000995334464
***
Асрга татигулик умр ёҳуд Чингиз Айтматов
ЎзМУ ва Ёзувчилар уюшмаси биргаликда атоқли адиб Чингиз Айтматовнинг таввалуди муносабати билан давра суҳбати бўлиб ўтмоқда. Мазкур учрашувга айтматовшунос олимлар, газета ва журналларнинг муҳаррирлари, адабиётшунослар, университетнинг ўқитувчилари, ташкилот ва муассасаларининг вакиллари ҳамда талаба ёшлар иштирок этмоқда.
Севимли ёзувчимиз «Юзма-юз», «Сарвқомат дилбарим», «Сомон йўли», «Момо йер», «Алвидо Гулсари», «Оқ кема», «Соҳил ёқалаб чопаётган олапар», «Ҳошим», «Газетачи Дзюйдо», «Оқ ёмғир», «Сепоячи», «Қиёмат» каби кўплаб асарларнинг муаллифи.
Қайд этиш ўринли, Чингиз Айтматов Қирғизистон халқ ёзувчиси 1995 йилдан Марказий Осиё халқлари маданияти ассамблеяси Президентидир. У Мустақил Ўзбекистоннинг «Дўстлик», «Буюк хизматлари учун» орденлари билан мукофотланган. Қирғизистон Реслубликасида Чингиз Айтматов номидаги Халқаро «Олтин медал» мукофоти таъсис этилган. Чингиз Айтматовнинг асарлари 80 дан ортиқ хорижий тилларга таржима қилинган.
Хабарингиз бор, давлатимиз раҳбари 02. 04. 2018 йилда, «Буюк адиб ва жамоат арбоби Чингиз Айтматов таваллудининг 90 йиллигини кенг нишонлаш тўғрисида»ги қарорини имзолаган эди.
Мазкур ҳуқуқий ҳужжат бугун ушбу учрашувларда ўз амалий натижасини кўрсатмоқда. Бу каби тадбирлар Республикамизнинг барча ҳудудларида кенг нишонланмоқда.
Муслима Омонқулова
http://nuu.uz/uzc/press/news/events/ev-meetings/197
***
Сўнгги фикрлар