Пиримқул Қодиров сабоқлари
Адибнинг “Ён дафтар”идан: Шундай асарлар ёзингки, у халқимизнинг ҳақиқий маънавий хазинасига айлансин…
Бетакрор асарлари билан миллионлаб адабиёт ихлосмандлари қалбини забт этган атоқли адиб, Ўзбекистон халқ ёзувчиси Пиримқул Қодировдан катта маънавий мерос қолди. Адибнинг “Студентлар” деган биринчи китоби 1950 йилда нашр этилганидаёқ Абдулла Қаҳҳор, Ойбек, Зулфия каби устозлари эътиборини қозонганди.
1958 йилда илк бора чоп этилган “Уч илдиз” романи адабиёт ихлосмандлари қалбидан ўрин олганди. Шундан сўнг, “Қора кўзлар” (1966), “Олмос камар” (1977),“Юлдузли тунлар” (1979), “Авлодлар довони” (1988), “Она лочин видоси” (2000), “Шоҳруҳ ва Гавҳаршод” (2009) романлари ҳам китобхонларнинг маънавий мулкига айланган.
Адибнинг “Қадрим”, “Эрк”, “Мерос”, “Ботирлар ва бахиллар”, “Яйра институтга кирмоқчи”, “Акромнинг саргузаштлари” каби қиссалари ҳам катта қизиқиш билан кутиб олинган. Бу асарлар турли даврларда бир неча бор нашр қилиниб, ўз мухлисларининг эътиборини қозонган.
Юртимиз мустақиллиги миллатпарвар адибга туганмас илҳом бахш этганини унинг сўнгги йилларда яратилган асарлари, истиқлолни дилдан тараннум этувчи ўнлаб мақолалари мисолида кўриш мумкин. 2001 йилда “Маънавият” нашриётида чоп этилган “Қалб кўзлари” тўпламидан ўрин олган бадиалар, ўйлар ва мақолаларида юрт истиқлоли қанчалик бебаҳо неъмат эканлиги, уни кўз қорачиғидек асраш ҳар биримизнинг муқаддас бурчимиз бўлмоғи лозимлиги ҳақида куюнчаклик билан сўз юритилган.
Олим ва адибнинг “Тил ва эл” (2005) ва “Амир Темур сиймоси” (2006) деб номланган салмоқли илмий бадиалари айниқса зиёлиларда жуда катта қизиқиш уйғотди.
Ўзбек адабиёти хазинасига баракали ҳисса қўшган устоз адиб Пиримқул Қодировнинг хизматлари юксак баҳоланиб, 1994 йилда “Шуҳрат” медали, 1998 йилда “Эл-юрт ҳурмати”, 2006 йилда “Буюк хизматлари учун” орденлари билан мукофотланган.
Раҳматли устоз билан 2010 йил 21 декабрь куни видолашгандик…
Устознинг маънавий меросини батафсилроқ ўрганиш мақсадида набиралари Хуршид Қодиров билан хонадонларига бордик. Устознинг қизлари Яхшигул опа раҳматли ота-оналарининг чироқларини ёқиб ўтирибди…
Узоқ йиллар улуғ адибнинг заҳматли меҳнатларига шоҳид бўлган иш столи, мўъжазгина кутубхонасига разм солиб кўнглим алланечук бўлиб кетди.
Хонанинг бир бурчидаги шкафда буюк ёзувчининг тахлам-тахлам қўлёзмалари, катта сумкада сон-саноқсиз “Ён дафтар”лари қалашиб ётибди.
Қўлёзмаларни варақлаб кўрдим. Аксарияти адиб ҳаётлиги чоғида газета-журналларда, китобларида ёритилган. (Уларни ҳам эътибор билан ўрганамиз).
“Ён дафтар”ларга разм солдим. Эътибор билан ўрганилса, анча-мунча қуйма фикрлар битилган экан. Албатта, уларнинг кўпчилиги машҳур асарларга жо бўлиб кетган. Полиздан олинган қовун таъми ўзгача бўлгани каби адибнинг қуйма фикрларини “Ён дафтар”идаги қўлёзмаларидан ўқишнинг ҳам гашти бўлар экан.
Раҳматли устозимиздан мерос қолган қўлёзмаларни тақдим этгани учун қизлари Яхшигул опага ва набиралари Хуршиджонга самимий миннатдорчилик билдирамиз.
Пиримқул Қодировнинг “Ён дафтар”ларида қолган битикларини саралаб, оққа кўчириб адабиёт мухлисларига тақдим этиб боришга ҳаракат қиламиз.
Бу маънавий дурдонани ҳозирча “Пиримқул Қодиров сабоқлари” деган умумий сарлавҳа остида ёритиб боришга жазм қилдик.
***
Адабиётга қадам қўйишимда журналистика мен учун гўё зиналар вазифасини ўтаган. 19 ёшда талаба бўлган кезларимда газеталарга лавҳалар ёзиб турардим. Кейинчалик ҳам бутун фаолиятим матбуот билан боғлиқ бўлди.
***
1944 йилда Бекободга келиб, металлургия заводи қурилишининг радиоузелида мухбирлик қилганман.
***
Еттинчи синфни битираётган пайтларимда “Қутлуғ қон” романини таъсирланиб ўқигандим. Китобдан олган ёрқин таассуротларим уни ўқиган жойнинг манзаралари билан бирга ҳамон кўз ўнгимда турибди.
***
Болаликда уй юмушлари жуда кўп эди. Китоб ўқишимга халақит бермасликлари учун пана бир жойга яшириниб олар эдим. Онам бир неча марта қўрғончадан чиқиб мени чақирар, лекин ўзимни эшитмаганга солиб китоб ўқишда давом этардим.
***
Отамиз бой бўлгани учун бор мол-мулкимизни шўролар тортиб олган, қиш кунида бизни иссиқ уйимиздан қувиб чиқариб бадарға қилганди.
***
Ёшлик йилларимизда Абдулла Қодирий, Чўлпон, Фитрат каби ёзувчиларнинг асарларини ўқишдан бутунлай маҳрум этилган эдик. Кимки “Ўткан кунлар” ёки “Кеча ва кундуз” романларини яширинча ўқиётган пайтда қўлга тушса, қатағонга учрарди.
***
ЎзМУ ўша даврда Ўрта Осиё давлат университети деб аталар, унинг биноси ҳозирги Амир Темур хиёбони ёнида (айни пайтда Юридик институти) жойлашган эди. Мен ҳам тайёрлов бўлимини битирган пайтларимда шеърлар ёзиб, адабий машқлар қилиб юрардим. Шарқшунослик факультетига кириб, тарих бўлимида ўқишни давом эттирдим. 1945-1946 йилларда университетда ҳаёт жуда оғир эди…
***
Талабалик йиллари университет мен учун катта адабиёт эшигини очиб берган. Ўша дамлардан илҳомланиб ёзган “Уч илдиз” романида устозларим ва тенгдошларим ҳаётини, уларнинг орзу-умидлари ва руҳий оламини тасвирлашга интилганман.
***
Темурийлар ҳақида шу қадар тўқима гаплар кўпки, бу мавзуда ёзганда мен уларни четлаб ўтдим. Мудом манбаларда кўрсатилган фактларга асосландим.
***
Амир Темур «Темур тузуклари»ни умрининг охирларида ёзиб тугатган. Уни авлодларига васият тарзида ёзиб қолдирган.
***
«Темур тузуклари» асрлар давомида махфий сақлангани ва бизга етиб келгунича ажойиб ҳодисаларга дуч келгани ўзи бир тарих.
***
Бобур Мирзо умрининг охирида ўғли Ҳумоюнга ёзган махфий васиятномасида «Ҳазрат Соҳибқирон Амир Темурнинг корномасини доим ёдингда тутгил» деганлиги унинг «Темур тузуклари»ни назарда тутганидан далолат беради.
***
Ёшлар аксарият асарларимнинг бош қаҳрамонига айлангани тасодиф эмас. Чунки келажагимиз ёшлар қўлида.
***
Шундай асарлар ёзингки, у халқимизнинг ҳақиқий маънавий хазинасига айлансин…
***
Буюк тарихий шахслар ҳақида ортиқча эҳтиросга берилиб ёзиш, тарих ҳақиқатини бузиб кўрсатиш ўқувчини чалғитади.
***
Халқимиз ўз тарихий илдизларидан астойдил куч олса, мустамлакачилик занжирини узиб чиқишга қаратилган ҳаракатлар авж олиши мумкин эди…
***
Энг баланд тоғ чўққиси ана шундай баланд чўққидан кўзга аниқроқ кўринади. Биз ҳам Амир Темур етакчилигида халқимиз эришган мустақилликнинг нақадар юксак қадрият бўлганини Ўзбекистон истиқлоли йилларида яққол кўрдик ва дил-дилдан ҳис қилдик.
Нашрга тайёрловчи:
Тўлқин ЭШБЕК
Pirimqul Qodirov saboqlari
Adibning “Yon daftar”idan: Shunday asarlar yozingki, u xalqimizning haqiqiy ma’naviy xazinasiga aylansin…
Betakror asarlari bilan millionlab adabiyot ixlosmandlari qalbini zabt etgan atoqli adib, O`zbekiston xalq yozuvchisi Pirimqul Qodirovdan katta ma’naviy meros qoldi. Adibning “Studentlar” degan birinchi kitobi 1950 yilda nashr etilganidayoq Abdulla Qahhor, Oybek, Zulfiya kabi ustozlari e’tiborini qozongandi.
1958 yilda ilk bora chop etilgan “Uch ildiz” romani adabiyot ixlosmandlari qalbidan o`rin olgandi. Shundan so`ng, “Qora ko`zlar” (1966), “Olmos kamar” (1977),“Yulduzli tunlar” (1979), “Avlodlar dovoni” (1988), “Ona lochin vidosi” (2000), “Shohruh va Gavharshod” (2009) romanlari ham kitobxonlarning ma’naviy mulkiga aylangan.
Adibning “Qadrim”, “Erk”, “Meros”, “Botirlar va baxillar”, “Yayra institutga kirmoqchi”, “Akromning sarguzashtlari” kabi qissalari ham katta qiziqish bilan kutib olingan. Bu asarlar turli davrlarda bir necha bor nashr qilinib, o`z muxlislarining e’tiborini qozongan.
Yurtimiz mustaqilligi millatparvar adibga tuganmas ilhom baxsh etganini uning so`nggi yillarda yaratilgan asarlari, istiqlolni dildan tarannum etuvchi o`nlab maqolalari misolida ko`rish mumkin. 2001 yilda “Ma’naviyat” nashriyotida chop etilgan “Qalb ko`zlari” to`plamidan o`rin olgan badialar, o`ylar va maqolalarida yurt istiqloli qanchalik bebaho ne’mat ekanligi, uni ko`z qorachig`idek asrash har birimizning muqaddas burchimiz bo`lmog`i lozimligi haqida kuyunchaklik bilan so`z yuritilgan.
Olim va adibning “Til va el” (2005) va “Amir Temur siymosi” (2006) deb nomlangan salmoqli ilmiy badialari ayniqsa ziyolilarda juda katta qiziqish uyg`otdi.
O`zbek adabiyoti xazinasiga barakali hissa qo`shgan ustoz adib Pirimqul Qodirovning xizmatlari yuksak baholanib, 1994 yilda “Shuhrat” medali, 1998 yilda “El-yurt hurmati”, 2006 yilda “Buyuk xizmatlari uchun” ordenlari bilan mukofotlangan.
Rahmatli ustoz bilan 2010 yil 21 dekabr kuni vidolashgandik…
Ustozning ma’naviy merosini batafsilroq o`rganish maqsadida nabiralari Xurshid Qodirov bilan xonadonlariga bordik. Ustozning qizlari Yaxshigul opa rahmatli ota-onalarining chiroqlarini yoqib o`tiribdi…
Uzoq yillar ulug` adibning zahmatli mehnatlariga shohid bo`lgan ish stoli, mo`’jazgina kutubxonasiga razm solib ko`nglim allanechuk bo`lib ketdi.
Xonaning bir burchidagi shkafda buyuk yozuvchining taxlam-taxlam qo`lyozmalari, katta sumkada son-sanoqsiz “Yon daftar”lari qalashib yotibdi.
Qo`lyozmalarni varaqlab ko`rdim. Aksariyati adib hayotligi chog`ida gazeta-jurnallarda, kitoblarida yoritilgan. (Ularni ham e’tibor bilan o`rganamiz).
“Yon daftar”larga razm soldim. E’tibor bilan o`rganilsa, ancha-muncha quyma fikrlar bitilgan ekan. Albatta, ularning ko`pchiligi mashhur asarlarga jo bo`lib ketgan. Polizdan olingan qovun ta’mi o`zgacha bo`lgani kabi adibning quyma fikrlarini “Yon daftar”idagi qo`lyozmalaridan o`qishning ham gashti bo`lar ekan.
Rahmatli ustozimizdan meros qolgan qo`lyozmalarni taqdim etgani uchun qizlari Yaxshigul opaga va nabiralari Xurshidjonga samimiy minnatdorchilik bildiramiz.
Pirimqul Qodirovning “Yon daftar”larida qolgan bitiklarini saralab, oqqa ko`chirib adabiyot muxlislariga taqdim etib borishga harakat qilamiz.
Bu ma’naviy durdonani hozircha “Pirimqul Qodirov saboqlari” degan umumiy sarlavha ostida yoritib borishga jazm qildik.
***
Adabiyotga qadam qo`yishimda jurnalistika men uchun go`yo zinalar vazifasini o`tagan. 19 yoshda talaba bo`lgan kezlarimda gazetalarga lavhalar yozib turardim. Keyinchalik ham butun faoliyatim matbuot bilan bog`liq bo`ldi.
***
1944 yilda Bekobodga kelib, metallurgiya zavodi qurilishining radiouzelida muxbirlik qilganman.
***
Ettinchi sinfni bitirayotgan paytlarimda “Qutlug` qon” romanini ta’sirlanib o`qigandim. Kitobdan olgan yorqin taassurotlarim uni o`qigan joyning manzaralari bilan birga hamon ko`z o`ngimda turibdi.
***
Bolalikda uy yumushlari juda ko`p edi. Kitob o`qishimga xalaqit bermasliklari uchun pana bir joyga yashirinib olar edim. Onam bir necha marta qo`rg`onchadan chiqib meni chaqirar, lekin o`zimni eshitmaganga solib kitob o`qishda davom etardim.
***
Otamiz boy bo`lgani uchun bor mol-mulkimizni sho`rolar tortib olgan, qish kunida bizni issiq uyimizdan quvib chiqarib badarg`a qilgandi.
***
Yoshlik yillarimizda Abdulla Qodiriy, Cho`lpon, Fitrat kabi yozuvchilarning asarlarini o`qishdan butunlay mahrum etilgan edik. Kimki “O`tkan kunlar” yoki “Kecha va kunduz” romanlarini yashirincha o`qiyotgan paytda qo`lga tushsa, qatag`onga uchrardi.
***
O`zMU o`sha davrda O`rta Osiyo davlat universiteti deb atalar, uning binosi hozirgi Amir Temur xiyoboni yonida (ayni paytda Yuridik instituti) joylashgan edi. Men ham tayyorlov bo`limini bitirgan paytlarimda she’rlar yozib, adabiy mashqlar qilib yurardim. Sharqshunoslik fakultetiga kirib, tarix bo`limida o`qishni davom ettirdim. 1945-1946 yillarda universitetda hayot juda og`ir edi…
***
Talabalik yillari universitet men uchun katta adabiyot eshigini ochib bergan. O`sha damlardan ilhomlanib yozgan “Uch ildiz” romanida ustozlarim va tengdoshlarim hayotini, ularning orzu-umidlari va ruhiy olamini tasvirlashga intilganman.
***
Temuriylar haqida shu qadar to`qima gaplar ko`pki, bu mavzuda yozganda men ularni chetlab o`tdim. Mudom manbalarda ko`rsatilgan faktlarga asoslandim.
***
Amir Temur «Temur tuzuklari»ni umrining oxirlarida yozib tugatgan. Uni avlodlariga vasiyat tarzida yozib qoldirgan.
***
«Temur tuzuklari» asrlar davomida maxfiy saqlangani va bizga yetib kelgunicha ajoyib hodisalarga duch kelgani o`zi bir tarix.
***
Bobur Mirzo umrining oxirida o`g`li Humoyunga yozgan maxfiy vasiyatnomasida «Hazrat Sohibqiron Amir Temurning kornomasini doim yodingda tutgil» deganligi uning «Temur tuzuklari»ni nazarda tutganidan dalolat beradi.
***
Yoshlar aksariyat asarlarimning bosh qahramoniga aylangani tasodif emas. Chunki kelajagimiz yoshlar qo`lida.
***
Shunday asarlar yozingki, u xalqimizning haqiqiy ma’naviy xazinasiga aylansin…
***
Buyuk tarixiy shaxslar haqida ortiqcha ehtirosga berilib yozish, tarix haqiqatini buzib ko`rsatish o`quvchini chalg`itadi.
***
Xalqimiz o`z tarixiy ildizlaridan astoydil kuch olsa, mustamlakachilik zanjirini uzib chiqishga qaratilgan harakatlar avj olishi mumkin edi…
***
Eng baland tog` cho`qqisi ana shunday baland cho`qqidan ko`zga aniqroq ko`rinadi. Biz ham Amir Temur yetakchiligida xalqimiz erishgan mustaqillikning naqadar yuksak qadriyat bo`lganini O`zbekiston istiqloli yillarida yaqqol ko`rdik va dil-dildan his qildik.
Nashrga tayyorlovchi:
To`lqin ESHBEK
Сўнгги фикрлар