Donish domla: “Hisobmas” deganning o`zi hisobmas!

Jurfak o`qituvchisining qulog`iga pichir-pichir…

Bir talaba qiz qo`ng`iroq qilib, maqola yozganini, uni gazetaga chiqarishga yordam berishimni iltimos qildi.

“Pochtamga yubora qoling”, desam, internet orqali yuborishga qiynalishini qimtinibgina aytdi.

Axiyri, Milliy universitetimiz bosh maydoniga zeb berib turgan ulkan kitob “haykali” oldida uchrashdik. Zuhra ismli qizimiz 1-kursda tahsil olarkan. O`qituvchisi maqola yozish va matbuotda yoritish topshirig`ini beribdi. Bo`lg`usi jurnalist ijodiy mashq sifatida yozgan maqolasini fleshkada olib kelibdi.

– Juda soz, buni albatta uchildiz.uz saytimizda yoritamiz,– dedim talaba qizimizning hayajoni menga ham ko`chib.– Yaxshi maqola bo`lsa universitetimizning nuuz.uz portaliga ham joylashtiramiz!

– Internetda chiqqani hisobga o`tadimi?– Hayron bo`lib so`radi talaba qiz.– Gazetaga chiqishi kerak, degandi-da…

– Internetda chiqqani hisobmas, deganning o`zi hisobmas!– Cho`rt kesdim uning gapini.– Jurfak o`qituvchisi hech qachon bunaqa demaydi!.. Axir, milliy internet saytlarimiz – elektron nashr hisoblanishini kim bilmaydi? Eng muhimi, yozish, ijod qilish sirlarini o`rgatish-ku!..

U hayajon ichra fleshkasini berib ketdi.

Kechga yaqin yana qo`ng`iroq bo`ldi.

– Ustoz, bu men Zuhraman,– dedi o`sha talaba qiz.– Maqolamni qayta-qayta ishladim, ba’zi imloviy xatolarini tuzatdim. Shu variantini yoritaylik…

Oh, deb yubordim ko`nglimda, Jurfak talabasi mana bundoq bo`libdi!

Ha, ijod jarayoni xuddi shunday bo`ladi! Avval mavzu tanlaysan, uni xayolda obdan pishitasan, so`ng qog`ozga tushurasan. Undan keyin, Abdulla Qahhor o`gitiga amal qilib, qayta-qayta ishlaysan, so`zlaringni imkon qadar jozibali qilasan, har bir jumlani uslubiy jihatdan qiyomiga yetkazib yozasan va hokazo…

Bo`lg`usi jurnalistlarga shundoq saboq berish mahoratini o`tgan asrning 80-yillarida rahmatli professorlar Ochil Tog`ayev, Orif Saidov, Abdug`afur Rasulov, G`aybulloh as-Salom, Najmiddin Komilovlardan, mashhur masalchi shoir, filologiya fanlari doktori Muxtor Xudoyqulovdan o`rgangan edik.

Jurfakda murabbiylik faoliyatimizni boshlagan kezlardanoq ustozlarning shu an’analarini davom ettirdik. “Har kuni kamida bir qog`ozgina ijod qilmagan talabadan jurnalist chiqmaydi” degan talabni kanda qilmadik.

Bir paytlar iste’dodli talabalar sifatida e’tiborimizni qozonib, bugun ustozlari bilan yonma-yon faoliyat ko`rsatishayotgan yosh o`qituvchilardan filologiya fanlari nomzodi Nozima Murodova, katta ilmiy xodim-izlanuvchilar Shohruh Qosimov, Otabek Tillayev, magistr o`qituvchilar Dilmurod Usmonov, Iqbol Qo`shshayeva, Sohiba Soliyeva, Ravshan Omonov, Shohsanam Xidirovalarning ana shu an’anani izchil davom ettirayotganlarini ko`rib quvonamiz. Turli tahririyatlarda ancha-muncha tajriba orttirib kelishgan yosh hamkasblarimiz o`z navbatida zamonaviy kommunikatsiya texnologiyalaridan samarali foydalangan holda talabalarga gazeta, jurnal chiqarish sirlarini o`rgatayotganlarini juda ijobiy baholash mumkin!

Tarbiyachining o`zi tarbiyalangan bo`lishi kerak, deganlaridek, talabalardan qalam tebratishni talab qiladigan Jurfak o`qituvchisining avvalo o`zi hammadan ko`proq ijod qilishi, bu borada bo`lg`usi jurnalistlarga ibrat, namuna ko`rsatishi lozim. Bil’aks, o`zi ijod qilmagan (tuzikroq yozish qo`lidan kelmaydigan) o`qituvchi talabaga yozish, qalam tebratish sirlarini o`rgata olmaydi! O`zi ijod qilmagan o`qituvchi talabadan qalam tebratishni talab qilishi mantiqqa to`g`ri kelmaydi…

Bu borada dotsent ustozimiz Ahmadjon Meliboyevni yosh hamkasblarga alohida namuna sifatida ko`rsatishni istardim.

Talabalar – bo`lg`usi jurnalistlarga qalam tebratish sirlari, mahoratini har kuni o`rgatib borishimiz zarur. Biroq, ayniqsa, 1-kurslarga “Gazetada chiqishi kerak” deb shart qo`yish to`g`ri emas…

Bunaqa shart qo`yishdan ilgari har bir o`qituvchi “o`zim qoyilmaqom qilib maqola yozib gazetada yorita olyapmanmi?” deb o`ziga o`zi savol berib ko`rishi kerak!

Gap shundaki, talaba avvalo fakultetda yozish sirlarini o`rgansin, chindan ham sermazmun, jumlalari pishiq-puxta maqolalar yozadigan darajaga etsin! Keyin siz talab qilmasangiz ham o`zlari tahririyatlarga oshiqib qoladilar!

Tahririyatlar mualliflardan tayyor maqola kutadilar! Tahrirtalab, bo`sh-bayov qo`lyozmalar ustida hijjalab ishlash uncha-muncha xodimga yoqmaydi…

Kezi kelganda aytib qo`yay, qay bir yili kimdir “gazetada maqolang chiqmasa baho qo`ymayman” deb talabalarga shart qo`ygan ekan. Buni qarangki, talabalar ham bir pastda maqolalari yoritilgan gazetalarni ko`tarib kelishibdi! Keyin ma’lum bo`lishicha, ba’zi tahririyatlarda bu ish “biznes”ga aylanibdi… Ayrim uddaburon hamkasblarimiz “qo`l tegdi – qalam tegdi…” qabilida oldi-qochdi “maqolalarni” boplab chiqarib beraveribdi. Ahvol shunchalikka borib yetibdiki, bitta “maqola” bir nechta talabaning nomidan turli nashrlarda chiqib ketgani ham oshkor bo`lib qolgandi…

Bunaqa “maqola” talabaga ham, o`qituvchisiga ham, fakultetga ham, jamiyatga ham kerakmas!

Zo`rma-zo`raki qilingan bunaqa ishlarning oqibati shunaqa bo`larkan… Bu har bir o`qituvchiga ham, talabaga ham katta saboq bo`lishi zarur!

Maqola yozish oson emas! Uning mas’uliyati naqadar katta ekanligini ortiqcha izohlashga hojat yo`q. Biz talabaga avvalo mahorat bilan yozish sirlarini, tahrir san’atini o`rgatishimiz kerak!

Yosh hamkasblarimning yodlarida bo`lsa, kamina talabalarga maqola yozdirib, bir-birlarining qo`lyozmalarini tahrir qilishga o`rgatardim.

Bugun ham bo`lg`usi jurnalistlarga ijodiy mahorat sirlarini shu yo`sinda o`rgatishda davom etyapman. Faqat, ilg`or kommunikatsiya vositalaridan samarali foydalangan holda ishlayapmiz. Fakultetimiz ijodkor talabalari uchun tashkil etgan uchildiz.uz saytimiz shu tariqa yosh qalamkashlarning ijod laboratoriyasiga aylanib qoldi!

Talabalar yuborgan ijodiy mashqlarini tahrirsiz (imloviy xatolari bilan bo`lsa-da) joylashtiraveramiz. Uni teran nigohli, iste’dodli, qalami ancha-muncha qayralib qolgan talabalarning o`zlari fikrnoma sifatida tahrir qilib, xatolarini ko`rsatib berishmoqda. Bunday ijodiy mashq jarayoni juda ko`pchilikka ibrat bo`lishi turgan gap!

Bu qanchalik samara berayotganini, marhamat, uchildiz.uz saytimiz orqali bemalol kuzatib borishingiz mumkin.

Jurfakda talabalarga ijod sirlarini o`rgatishga bel bog`lagan har bir pedagog xodim uchildiz.uz saytidan shu tariqa bemalol foydalanishlari mumkin!

Toki, qalami obdan qayralib, ijodiy mahorat sirlarini puxta o`zlashtirgan talabalar tahririyatlarga mukammal, sermazmun maqolalarini olib borsinlar.

Ularni gazeta-jurnallarda o`qiganlar, Ustozingga balli, desinlar!

 To`lqin ESHBEK,

O`zMU Jurnalistika fakulteti

“Ommaviy aloqalar va reklama” kafedrasi dotsenti,

“Oltin qalam” mukofoti sovrindori

***

Дониш домла:  “Ҳисобмас” деганнинг ўзи ҳисобмас!

Журфак ўқитувчисининг қулоғига пичир-пичир…

Бир талаба қиз қўнғироқ қилиб, мақола ёзганини, уни газетага чиқаришга ёрдам беришимни илтимос қилди.

“Почтамга юбора қолинг”, десам, интернет орқали юборишга қийналишини қимтинибгина айтди.

Ахийри, Миллий университетимиз бош майдонига зеб бериб турган улкан китоб “ҳайкали” олдида учрашдик. Зуҳра исмли қизимиз 1-курсда таҳсил оларкан. Ўқитувчиси мақола ёзиш ва матбуотда ёритиш топшириғини берибди. Бўлғуси журналист ижодий машқ сифатида ёзган мақоласини флешкада олиб келибди.

– Жуда соз, буни албатта uchildiz.uz сайтимизда ёритамиз,– дедим талаба қизимизнинг ҳаяжони менга ҳам кўчиб.– Яхши мақола бўлса университетимизнинг nuuz.uz порталига ҳам жойлаштирамиз!

– Интернетда чиққани ҳисобга ўтадими?– Ҳайрон бўлиб сўради талаба қиз.– Газетага чиқиши керак, деганди-да…

– Интернетда чиққани ҳисобмас, деганнинг ўзи ҳисобмас!– Чўрт кесдим унинг гапини.– Журфак ўқитувчиси ҳеч қачон бунақа демайди!.. Ахир, миллий интернет сайтларимиз – электрон нашр ҳисобланишини ким билмайди? Энг муҳими, ёзиш, ижод қилиш сирларини ўргатиш-ку!..

Бўлғуси журналист қизимизни илҳомлантириб суратини олиб қўйдим…

У ҳаяжон ичра флешкасини бериб кетди.

Кечга яқин яна қўнғироқ бўлди.

– Устоз, бу мен Зуҳраман,– деди ўша талаба қиз.– Мақоламни қайта-қайта ишладим, баъзи имловий хатоларини тузатдим. Шу вариантини ёритайлик…

Оҳ, деб юбордим кўнглимда, Журфак талабаси мана бундоқ бўлибди!

Ҳа, ижод жараёни худди шундай бўлади! Аввал мавзу танлайсан, уни хаёлда обдан пишитасан, сўнг қоғозга тушурасан. Ундан кейин, Абдулла Қаҳҳор ўгитига амал қилиб, қайта-қайта ишлайсан, сўзларингни имкон қадар жозибали қиласан, ҳар бир жумлани услубий жиҳатдан қиёмига етказиб ёзасан ва ҳоказо…

Бўлғуси журналистларга шундоқ сабоқ бериш маҳоратини ўтган асрнинг 80-йилларида раҳматли профессорлар Очил Тоғаев, Ориф Саидов, Абдуғафур Расулов, Ғайбуллоҳ ас-Салом, Нажмиддин Комиловлардан, машҳур масалчи шоир, филология фанлари доктори Мухтор Худойқуловдан ўрганган эдик.

Журфакда мураббийлик фаолиятимизни бошлаган кезларданоқ устозларнинг шу анъаналарини давом эттирдик. “Ҳар куни камида бир қоғозгина ижод қилмаган талабадан журналист чиқмайди” деган талабни канда қилмадик.

Бир пайтлар истеъдодли талабалар сифатида эътиборимизни қозониб, бугун устозлари билан ёнма-ён фаолият кўрсатишаётган ёш ўқитувчилардан филология фанлари номзоди Нозима Муродова, катта илмий ходим-изланувчилар Шоҳруҳ Қосимов,  Отабек Тиллаев, магистр ўқитувчилар Дилмурод Усмонов, Иқбол Қўшшаева, Соҳиба Солиева, Равшан Омонов, Шоҳсанам Хидироваларнинг ана шу анъанани изчил давом эттираётганларини кўриб қувонамиз. Турли таҳририятларда анча-мунча тажриба орттириб келишган ёш ҳамкасбларимиз ўз навбатида замонавий коммуникация технологияларидан самарали фойдаланган ҳолда талабаларга газета, журнал чиқариш сирларини ўргатаётганларини жуда ижобий баҳолаш мумкин!

Тарбиячининг ўзи тарбияланган бўлиши керак, деганларидек, талабалардан қалам тебратишни талаб қиладиган Журфак ўқитувчисининг аввало ўзи ҳаммадан кўпроқ ижод қилиши, бу борада бўлғуси журналистларга ибрат, намуна кўрсатиши лозим. Билъакс, ўзи ижод қилмаган (тузикроқ ёзиш қўлидан келмайдиган) ўқитувчи талабага ёзиш, қалам тебратиш сирларини ўргата олмайди! Ўзи ижод қилмаган ўқитувчи талабадан қалам тебратишни талаб қилиши мантиққа тўғри келмайди…

Бу борада доцент устозларимиз Аҳмаджон Мелибоевни ёш ҳамкасбларга алоҳида намуна сифатида кўрсатишни истардим.

Талабалар – бўлғуси журналистларга қалам тебратиш сирлари, маҳоратини ҳар куни ўргатиб боришимиз зарур. Бироқ, айниқса, 1-курсларга “Газетада чиқиши керак” деб шарт қўйиш тўғри эмас…

Бунақа шарт қўйишдан илгари ҳар бир ўқитувчи “ўзим қойилмақом қилиб мақола ёзиб газетада ёрита оляпманми?” деб ўзига ўзи савол бериб кўриши керак!

Гап шундаки, талаба аввало факультетда ёзиш сирларини ўргансин, чиндан ҳам сермазмун, жумлалари пишиқ-пухта мақолалар ёзадиган даражага етсин! Кейин сиз талаб қилмасангиз ҳам ўзлари таҳририятларга ошиқиб қоладилар!

Таҳририятлар муаллифлардан тайёр мақола кутадилар! Таҳрирталаб, бўш-баёв қўлёзмалар устида ҳижжалаб ишлаш унча-мунча ходимга ёқмайди…

Кези келганда айтиб қўяй, қай бир йили кимдир “газетада мақоланг чиқмаса баҳо қўймайман” деб талабаларга шарт қўйган экан. Буни қарангки, талабалар ҳам бир пастда мақолалари ёритилган газеталарни кўтариб келишибди! Кейин маълум бўлишича, баъзи таҳририятларда бу иш “бизнес”га айланибди… Айрим уддабурон ҳамкасбларимиз “қўл тегди – қалам тегди…” қабилида олди-қочди “мақолаларни” боплаб чиқариб бераверибди. Аҳвол шунчаликка бориб етибдики, битта “мақола” бир нечта талабанинг номидан турли нашрларда чиқиб кетгани ҳам ошкор бўлиб қолганди…

Бунақа “мақола” талабага ҳам, ўқитувчисига ҳам, факультетга ҳам, жамиятга ҳам керакмас!

Зўрма-зўраки қилинган бунақа ишларнинг оқибати шунақа бўларкан… Бу ҳар бир ўқитувчига ҳам, талабага ҳам катта сабоқ бўлиши зарур!

Мақола ёзиш осон эмас! Унинг масъулияти нақадар катта эканлигини ортиқча изоҳлашга ҳожат йўқ. Биз талабага аввало маҳорат билан ёзиш сирларини, таҳрир санъатини ўргатишимиз керак!

Ёш ҳамкасбларимнинг ёдларида бўлса, камина талабаларга мақола ёздириб, бир-бирларининг қўлёзмаларини таҳрир қилишга ўргатардим.

Бугун ҳам бўлғуси журналистларга ижодий маҳорат сирларини шу йўсинда ўргатишда давом этяпман. Фақат, илғор коммуникация воситаларидан самарали фойдаланган ҳолда ишлаяпмиз. Факультетимиз ижодкор талабалари учун ташкил этган uchildiz.uz сайтимиз шу тариқа ёш қаламкашларнинг ижод лабораториясига айланиб қолди!

Талабалар юборган ижодий машқларини таҳрирсиз (имловий хатолари билан бўлса-да) жойлаштираверамиз. Уни теран нигоҳли, истеъдодли, қалами анча-мунча қайралиб қолган талабаларнинг ўзлари фикрнома сифатида таҳрир қилиб, хатоларини кўрсатиб беришмоқда. Бундай ижодий машқ жараёни жуда кўпчиликка ибрат бўлиши турган гап!

Бу қанчалик самара бераётганини, марҳамат, uchildiz.uz сайтимиз орқали бемалол кузатиб боришингиз мумкин.

Журфакда талабаларга ижод сирларини ўргатишга бел боғлаган ҳар бир педагог ходим uchildiz.uz сайтидан шу тариқа бемалол фойдаланишлари мумкин!

Токи, қалами обдан қайралиб, ижодий маҳорат сирларини пухта ўзлаштирган талабалар таҳририятларга мукаммал, сермазмун мақолаларини олиб борсинлар.

Уларни газета-журналларда ўқиганлар, Устозингга балли, десинлар!

Тўлқин ЭШБЕК,

ЎзМУ Журналистика факультети доценти,

“Олтин қалам” мукофоти совриндори.

2016 йил 17 январь